Akord polega na bezpośrednim uzależnianiu wysokości zarobku pracownika od rodzaju (kwalifikacji) wykonywanych prac oraz od liczby wykonanych wyrobów bądź operacji („detalooperacji”). W istocie jest więc, jak to trafnie zauważa A. Melich, stuprocentową premią za ilość produktu.
Akordowa forma płacy skłania pracownika do dużej intensywności pracy, prowadzącej niejednokrotnie aż do samoeksploatacji. Przed II wojną światową polskie związki zawodowe, reprezentujące interesy robotników, skutecznie przeciwstawiały się tej formie płacy, uważając ją za eksploatatorską i naruszającą godność człowieka pracy.
Po wojnie akord był usilnie promowany przez władze, bez jakiegokolwiek (znanego) oporu związków zawodowych, a często przy aktywnym ich udziale. Ta forma płacy stała się nawet przedmiotem politycznej i propagandowej manipulacji, co pokazał m.in. A. Wajda w „Człowieku z marmuru”.
Akord przyniósł pewne pozytywne efekty w okresie powojennej odbudowy ze zniszczeń i uprzemysławiania kraju – głównie w aspekcie ilościowym (do czego zresztą został stworzony). Przyniósł jednak jednocześnie ogromne straty w zakresie:
– jakości i etosu pracy,
– zdrowia pracowników (polski fenomen rekordowo – w skali światowej! – dużego odsetka inwalidów i rencistów to w dużym stopniu „zasługa” akordu),
– złej do niedawna opinii o polskich wyrobach, znajdującej swój wyraz w niskich cenach w eksporcie,
– kosztów produkcji (duże zużycie materiałów, brakoróbstwo, rabunkowa eksploatacja maszyn i urządzeń, narzędzi i oprzyrządowania, wynikająca z pośpiechu robotników akordowych).
Dodać trzeba, że akordowa forma płacy rozsadzała wszelkie proporcje płacowe, będąc źródłem wielu absurdów robotnik akordowy wykonujący kilkaset procent normy zarabiał więcej niż mistrz, inżynier konstruktor, kierownik wydziału, a czasami nawet więcej niż dyrektor przedsiębiorstwa.
Bardzo wysokie nieraz wskaźniki wykonania norm pracy były przede wszystkim rezultatem nieprzestrzegania obowiązującej technologii. (Kadra kierownicza przymykała na to oczy, gdyż była oceniana przede wszystkim za realizację planów produkcji wyrażanych ilościowo).
